انواع مارها:
در سطح جهان، حدود سه هزار نوع مار وجود دارد که تقریبا ۷۰۰ نوع آن مارها سمیاند و از میان مارهای سمی نیز تنها ۵۰ گونه خطرناک شناخته شده است که میتواند برای انسان، خطرآفرین باشد، طبق آمار هر ساله ۱۲۵۰۰۰ نفر در جهان بر اثر مار گزیدگی از بین میروند، در کشور ایران نیز، در حدود 40 گونه مار سمی شناسایی شده است که در این میان 7 گونه نیمه سمی و ۱۳ گونه غیر سمیاند.
تفاوتهای زیادی در خصوص نوع مار گزنده، محل گزش، شرایط و امکانات محلی، زمان لازم در رساندن مصدوم به مراکز درمانی، نوع وسیله نقلیه، شدت مسمومیت، و تجهیزات مراکز درمانی وجود دارد و به همین دلیل ارائه یک دستورالعمل کلی برای انواع مار گزیدگی در مناطق و کشورهای مختلف امکانپذیر نیست.
در مواجهه با مارگزیدگی باید هوشیارانه و با دقت عمل کرد تا به علت غفلت و عدم آگاهی، دچار عوارض خطرناکی برای فرد مسموم نشویم، مارها دارای گونههای مختلفی هستند که تعداد معدودی از آن سمی و خطرناکاند و حتی مارهای سمی نیز در جهت دفاع از خود و یا به قصد شکار از نیش و سم استفاده میکنند.
انواع مارهای سمی:
مارهای سمی به دو گروه بزرگ تقسیم می شوند که شامل خانواده مارهای مرجانی همچون مار مرجانی، کبری، ماهبا و همچنین خانواده افعیها از جمله افعی و مارزنگی است.
اگر چه همه مارها سمی نیستند اما در جهت نجات جان مصدوم، هرگونه مارگزیدگی را باید سمی تلقی کرد مگر اینکه ثابت شود مار سمی نیست و خطری برای فرد مصدوم ندارد، بنابراین باید در اسرع وقت، مصدوم را به بیمارستان و مراکز درمانی منتقل کرد تا تحت مراقبتهای لازم قرار گیرد.
به طور کلی مارها شامل دو دسته سمی و غیر سمی هستند و مارهای سمی نیز به لحاظ میزان سمی بودن با یکدیگر متفاوتاند، همچنین مارهای سمی و غیر سمی از نظر شکل ظاهر تفاوتهای آشکاری با یکدیگر دارند.
مردمک چشم مارهای سمی به صورت بیضی و خطی و شبیه مردمک چشم گربه است، در حالی که مردمک چشم مارهای غیر سمی گرد و مدور است، البته باید توجه داشت مار مرجانی که از خطرناکترین مارهای سمی است مردمک مدور دارد.
سر مارهای سمی مثلثی شکل بوده و با بدن انسان زاویه دارد، ولی سر مارهای غیر سمی به صورت نیمه بیضی است و بدنی شبیه کرم خاکی دارند، البته سر مار مرجانی مثلثی نیست و از جمله مارهای سمی به شمار میرود.
مارهای سمی دارای دو دندان نیش هستند و محل گزش معمولاً با یک یا دو سوراخ و زخم مشخص است ولی در مارهای غیر سمی به دلیل تعدد دندانها دو ردیف هلالی در موقع گزش ایجاد میشود.
حلقه های دْم مارها در انواع سمی منفرد و در مارهای غیر سمی به صورت یک ردیف دوتایی در کنار هم قرار دارد.
جهت دريافت مشاوره و سفارش خدمات سم پاشي در تهران با شماره 09192281337 تماس بگيريد.
در قسمت پایین چشم مارهای سمی، یک حفره ی کوچک وجود دارد که مارهای غیرسمی فاقد آن هستند.
از مشخصات بارز در مارهای سمی وجود حفره حسگر گرما بین چشم و بینی است که چنین حفرهای در مارهای غیرسمی وجود ندارد.
مارهای سمی دارای مردمک چشمی بیضوی و مارهای غیر سمی دارای مردمک چشمی گرد هستند.
شکل سر سر مارهای سمی مثلثی شکل و پوشیده از پولکهای ریز است که در سر مارهای غیر سمی غیر مثلثی و دارای زوایای گرد و فاقد تیزی و زوایه تند است.
طول مارهای سمی کوتاهتر و طول بدن مارهای غیر سمی طویلتر است.
دندان نیش و پیش مارهای سمی کشیده و خنجر مانند و بلند و دندانهای مارهای غیر سمی کوتاهتر و با تعداد بیشتر جهت نگه داشتن و گاز گرفتن قربانی است.
متقاضیان میتوانند جهت مشاوره و سفارش با شرکت تهران سم در تهران تماس حاصل فرمایند.
بررسی علائم و نشانهها فردی که دچار گزیدگی مار شده است اهمیت زیادی دارد، در این وضعیت باید به علائمی چون مشاهده مار در اطراف بیمار، وجود سوراخ یا زخم در محل نیش زدگی، درد در محل گزیدگی همراه با درد و سوزش شدید، ایجاد تورم با گذشت زمان، پیشرفت تورم به سمت قسمت مرکزی اندام و به طرف تنه فرد، قرمزی پوست و بروز تاول، قرمزی و تورم عروق لنفاوی در عضو گزیده شده،تهوع،استفراغ،سرگیجه، احساس ضعف، کاهش فشار خون، تب و لرز، تعریق، سوزن سوزن یا کرخت شدن نوک انگشتان و اطراف لب و دهان، خونریزی از بینی، وجود خون در ادرار یا مدفوع، تند شدن تنفس یا تنگی نفس، افزایش نبض و مشکل بینایی توجه داشت.
به طور کلی علائم مارگزیدگی بسته به نوع سم و میزان ورود آن به بدن به دو گروه خفیف و شدید تقسیم می شود.
علائم مارگزدیگی خفیف شامل تورم، تغییر رنگ، درد کم، احساس قلقلک، ضربان سریع، ضعف عمومی، تهوع، استفراغ، اختلال دید و علایم مارگزدیدگی شدید شامل تورم سریع و کرختی بدن، درد، مردمک سنجاقی، به خود پیچیدن، هذیان، شوک، تشنج، فلج، عدم وجود نبض است.
علائم و نشانه های زهرآگین شدن و سرعت تظاهر به آنها به عوامل همچون اندازه مار، محل، تعداد و عمق گزیدگی، مقدار زهر تزریق شده، حساسیت فردی نسبت به زهر، سن و وزن مصدوم، سلامتی عمومی عضو و نوع و تعداد میکروارگانیسم موجود در حفره دهانی مار بستگی دارد.
در جهت بررسی علائم بیمار دچار مارگزیدگی باید در ابتدا به جستجوی اثرات دو دندان روی پوست مصدوم پرداخت، هر چند ممکن است تنها یک دندان در پوست مصدوم فرورفته باشد و یا مار یکی از دندان خود را در حمله به هدف قبلی از دست داده باشد.
در ابتدا پس از ارزیابی محل حادثه و استفاده از لباس و کفش مناسب جهت جلوگیری از مارگزیدگی باید مصدوم را از محل حادثه دور کرد، اما اگر خطری مبنی بر وجود مار احساس نمیشود باید مصدوم را در محل حادثه، بیحرکت نگاه داشت.
اکثر گزیدگیها در ناحیه دست و پاها اتفاق می افتد، از این رو باید برای جلوگیری از اثر مارهایی چون کبری و مار مرجانی از طریق اختلال در عملکرد دستگاه عصبی با استفاده از پارچه یا باندی با ۴ تا ۵ سانتی متر عرض، بالا و پایین محل گزیدگی را همراه با رعایت اصول بهداشتی بست، پارچه باید طوری بسته شود که یک انگشت براحتی از زیر آن عبور کند و مانع مصدود شدن خون سرخرگی نشود
در صورتی که محل گزش در نزدیکی مفاصل است، باید از قرار دادن نوار در دو سمت مفصل خودداری کرد و نوار را در بالای زخم در سمتی که به تنه مصدوم نزدیک تر است، بست، همچنین باید زیور آلات، ساعت یا لباسهای تنگ را از اندام مصدوم خارج کرد.
استفاده از دستگاه پمپ مکنده مخصوص در ۳۰ دقیقه اول مارگزیدگی اهمیت زیادی در جذب سم دارد و گذشت زمان پس از ۵ تا ۱۰ دقیقه بعد از گزیدگی 25 تا 50 درصد از سم را توسط ساکشن کردن خارج میکند، بهتر است زخم را با محلول آنتی سپتیک یا صابون شستشو کرد.
باید در نقطه گزیدگی و درست با همان عمقی که نیش مار فرو رفته است به طور سطحی و به اندازه ۴ میلی متر یک برش خطی در پوست ایجاد کرد، البته نباید روی ناحیه را برش ضربدری زد چرا که ممکن است موجب بریده شدن اعصاب و عروق خونی شود.
همچنین زخم باید در حدود ۲۰ دقیقه ساکشن شود و مایع زخم توسط ساکشن دهانی به طور سریع خارج و دور ریخته شود، البته بلعیده شدن مایع زخم، نگرانکننده نیست زیرا زهر در معده بی اثر میشود.در صورتی که نجات دهنده خود دارای زخم بازی در دهان یا اطراف دهان است باید از این کار اجتناب کند، در ادامه بهتر است مانع از حرکت مصدوم شویم و او را سریعاً به مراکز درمانی منتقل کرد.
به هیچ عنوان نباید در مار گزیدگی از کمپرس سرد استفاده کرد، باید توجه داشت سم بعضی از مارها همچون مارکبرا و مار مرجانی بر روی سیستم عصبی اثر میگذارد و موجب فلج کردن عضلات تنفسی و خفگی و مرگ فرد میشود، از این رو ارائه کمک های اولیه مناسب به خصوص انجام تنفس مصنوعی و احیای قلبی – ریوی تاثیر زیادی در نجات زندگی این افراد دارد.
با توجه به تفاوت جغرافیایی در وجود انواع مار، بهتر است در مورد مارگزیدگی با مسئولین، مقامات سازمانهای بهداشتی آن منطقه، سازمان دامپزشکی، سازمان مراتع و جنگلبانی تماس گرفته شود و اطلاعات دقیق را کسب کرد.
مهمترین نکته در ارائه کمکهای اولیه استفاده از روش بانداژ به منظور جلوگیری از نفوذ و جذب سم در بدن است.
جهت دريافت مشاوره و سفارش خدمات سم پاشي در تهران با شماره 09192281337 تماس بگيريد.
در صورت محدودیت در استفاده از امکانات محلی و استفاده از روش بست یا تورنیکه باید نکات مهمی را در حفظ سلامت مصدوم رعایت کرد، باید محل گزش را با بست یا تورنیکه و یا نوار پارچهای به عرض سه سانتیمتر به سرعت بست، همچنین ناحیه بالای گزش را باید با دست و با فشار مناسب گرفت تا مانع از نفوذ سم شد، پس از بستن بالای موضع نیز هر ۱۵ دقیقه آنرا به مدت چند ثانیه و در حدود یک و نیم دقیقه باز و بسته کرد و در اسرع وقت بیمار را به درمانگاه یا نزد پزشک رساند.
مشاوره و سفارش سمپاشی تحت نظر وزارت بهداشت در شرکت تهران سم در تهران
در مواردی همچون هنگام تزریق سرم ضد مار گزیدگی، بروز تورم ناشی از مار گزیدگی، گذشت زمان پس از یک ساعت از گزش و گزش مار غیرسمی از بست یا تورنیکه استفاده نمیشود.
در این روش محل گزش و اطراف آنرا در اسرع وقت باند پیچی کرده نو برای بانداژ از باند یا نوار پارچهای نسبتاً پهن مانند مچ پیچ استفاده میشود، همچنین عضو مصدوم را با استفاده از تخته شکسته بندی یا چوب ثابت نگهداشته و با قراردادن مصدوم ربر روی تخته، اقدام به باند پیچی میشود، تا زمان رساندن مصدوم به مراکز درمانی و یا نزد پزشک، عضو فرد باید ثابت و بیحرکت باشد.
مهمترین نکات در جهت ارائه کمکهای اولیه به مصدوم
در صورتی که گزش مستقیم و عمقی باشد نباید محل گزش را سوراخ کرد و یا ان را شکاف داد.
اگر مار گزنده را کشتند آن را همراه با بیمار به مراکز درمانی یا نزد پزشک ببرند.
استفاده از روش بانداژ مانع از نفوذ و حرکت سم در بدن شده و روش مناسبی در گزشهای خفیف است.
انجام بانداژ در ناحیه کتف، نباید مانع حرکت آزاد قفسه سینه باشد.
در هنگام گزش ناحیه گردن و سر نباید به ارائه کمکهای اولیه پرداخت.
اگر گزش دارای اثر تخریب کننده موضعی باشد نباید از روش بانداژ استفاده کرد، ضمن اینکه وقتی باند پیچی محکم تر از حد معمول انجام شود به گردش خون آسیب رسانده و درد را افزایش میدهد.
نباید به فرد مصدوم هیچ نوع ماده خوراکی اعم از غذا و نوشیدنی را خوراند و فقط در هنگام ضرورت مقدار بسیار کمی آب در جهت رفع تشنگی با احتیاط به بیمار خورانده میشود.
در صورت عدم وجود علائم عصبی نیازی به تجویز آرام بخش مانند دیازپام خوراکی نیست و باید از مصرف آسپرین یا تجویز مرفین جداً خودداری شود.
اگر دندان مار آلوده به میکروب ،ویروس یا انگل باشد، گزش باعث جراحات سخت و احیاناً سبب انتقال بعضی بیماریهای میکربی ،ویروسی یا انگلی میشود.
زهر مار از نظر آزمایشگاهی از یک سری عوامل مختلف تشکیل می شود، در حالی که از نظر بالینی زهر افعیها روی خونو زهر مارهای دریایی روی ماهیچهها اثر میگذارد.
میزان مرگ و میر ناشی از مارگزیدگی مشخص، مستند نیست، گاهی نیش مارهای سمی میتواند سبب قطع عضو شود، از میان ۷۲۵ گونهٔ مار زهری در سراسر جهان، ۲۵۰ مورد میتوانند با یک نیش انسان را از پای درآورند.
روشهای درمان مارگزیدگی با توجه به نوع مار، متفاوت است، برخی پادزهرها، تنها برای یک گونه مار مناسب است و برخی دیگر برای چندین گونه تهیه میشود.
برخی از گزشهای ناشناخته موجب تردید در مارگزیدگی میشود که شامل آسیبهای حاصله از برخورد با اشیاء تیز و یا به دلیل گزش و نیش عقرب ، رتیل ، حشرات ، جوندگان و جانوران آبزی و یا مار گزیدگی با علائم یا بدون علائم مسمومیت و همراه داشتن علائم خفیف یا شدید مسمومیت هستند.
باید توجه داشت درد و تورم در آسیبهای ناشی از اشیاء غالباً پیشرفت مستمر ندارد و محدود است، از طرفی گزش و نیش بند پایان به ندرت باعث خونریزی میشوند و سوراخ زخم غالباً دیده نمیشود.
گزش مارهای زمینی دردناک و خون آلود است اما گزش مار دریایی دردناک نیست و مشاهده سوراخ جای دندان کار روی زخم بسیار مشکل است.
گزش مار افعیها با درد موضعی، تورم و تغییر رنگ همراه است و غالباً ۱۵ دقیقه بعد از گزش شروع میشود و مسمومیت به تدریج پیشرفت میکند و معمولاً ادرار خونی یا هموکلوبینوری و بعد عدم انعقاد خون ظاهر میشود، در شرایطی که تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی در اختیار نباشد ، آزمایش ساده زمان لخته شدن خون کامل بسیار مفید است، در این باره چند میلی لیتر از خون بیمار را داخل لوله تمیز آزمایشگاهی قرار داده و آن را به مدت ۲۰ دقیقه در حرارت اطاق به طور عمودی نگهداری مینمایند، اگر در این مدت خون منعقد نشود دلیل بر اختلالات انعقادی است.
از علائم مهم در گزش گروه الاپیده مانند کبرا یا کفچه مار، سستی و خواب آلودگی و فلج حلق بوده و خونریزی یا هموراژی و عدم انعقاد خون مشهود است.
همچنین از علائم مهم در گزش مارهای دریایی وجود درد و حساس بودن عضلات در لمس، تیره شدن رنگ ادرار در نتیجه خونریزی داخل ماهیچهای و وجود میوگلوبین در ادرار است.
هر بیمار مار گزیده در دو ساعت اول گزش دچار تورم و تغییر رنگ موضع به شعاع ۱۵-۱۰ سانتیمتر در محل گزش شد ، یا دچار درد و حساسیت در غدد لنفاوی ناحیه مربوطه بشود ، یا علائم سیستمیک مسمومیت را نشان دهد باید در واحد مراقبتهای ویژه (ICU) بستری شود و به طور معمول از طریق راه وریدی (i.v.) تزریق محلول کریستالوئید یا قندی ۵%برقرار میشود، در این شرایط علائم حیاتی باید دقیقاً کنترل و برون ده ادراری باید در حد قابل قبولی حفظ شود.
هنگام تزریق سرم ضد مار گزیدگی باید سرنگ محتوی آدرنالین ۱۰۰۰/۱ جهت مقابله با انافیلاکسی آماده و در دسترس باشد، البتهبه دنبال تزریق سرم ضد مار گزیدگی احتمال بروز بیماری سرم وجود دارد، بسیاری از سرمهای ضد مار گزیدگی خاصیت پیروژنی یا تب زدایی دارند.
اگر سرم ضد مار گزیدگی در دسترس نباشد باید به درمانهای علامتی متوسل شد، شوک معمولاً با اقدامات رایج مثل استفاده از مایعات و الکترولیتها و تجویز مناسب داروهای واز و پرسور درمان میشود.
ادروفونیوم هیدروکلراید یا تنزیلون موقتاً در بلوک عصبی عضلانی ناشی از سم کبرا اثر دارد ، برخی نیز معتقد به تزریق همزمان سرم مار گزیدگی و کوردتیکواستروئیدها هستند ولی معمولاً این روش توصیه نمیشود.
در مار گزیدگی معمولا بروز عفونت شایع نیست، مگر در مواردی که به عنوان کمکهای اولیه محل گزش را بریده یا شکاف میدهند و به نحوی باعث آلودگی موضع میشوند.
ه به پائین آمدن فشار خون و مشاهده علائم بالینی، اختلالات دستگاه تنفس و گردش خون موضوع را تا حدی روشن مینماید، تا زمانی که ضربان قلب وجود دارد می توان به بهبود بیمار امیدوار بود.
در گروه الاپیده یا کبرا اساساً مرگ در اثر فلج دستگاه تنفسی است، ضعف ماهیچهها ، ازدیاد ترشح بزاق و استفراغ بیش از حد مزید بر علت و گاهی موجب خفگی میشود، در حالیکه در گروه افعیها خونریزی و شوک بیشتر باعث مرگ میگردد.
چنانچه زخم را ضد عفونی کنند و آزاد بگذارند در طی یکی دو هفته خشک خواهد شد ولی اگر به عللی زخم بسته شود ممکن است عفونی شده و بهبودی طولانی تر شود و حتی دیده شده که زخم چند ماه ادامه داشته و سرانجام به مراقبت و عمل جراحی احتیاج پیدا کرده است.
دوران بیماری در گزش مارهای دریایی کمی طولانی تر است و شاید چندین ماه طول بکشد تا بیمار سلامت خود را باز یابد، همچنین در گزش افعیها که سم آنها خاصیت خونریزی دارد، معمولاً بیمار در یک هفته بهبود پیدا میکند.
منبع مقاله: شرکت تهران سم در تهران
جهت دريافت مشاوره و سفارش خدمات سم پاشي در تهران با شماره 09192281337 تماس بگيريد.